ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΔΟΕΠΑΠ-ΔΗΠΕΘΕ ΔΗΜΟΥ ΒΟΛΟΥ
ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ
Η ζωγράφος ΕΛΕΝΗ ΖΕΡΒΑ [Βόλος 1917-Αθήνα 1993]
Η πρωτοπόρος της Αφηρημένης τέχνης
«Ένας μη αντικειμενικός κόσμος»
Σε μία από τις ελάχιστες γυναίκες που εκπροσώπησαν την Ελλάδα σε κορυφαίες καλλιτεχνικές διοργανώσεις διεθνώς κατά τις δεκαετίες 1960-1970, στην πρωτοπόρο της Αφηρημένης τέχνης Ελένη Ζέρβα, που γεννήθηκε στο Βόλο το 1917 είναι αφιερωμένη η έκθεση που εγκαινιάζεται την Παρασκευή 24 Ιουνίου, στις 20.00, στο Κέντρο Τέχνης Τζιόρτζιο ντε Κίρικο.
Η έκθεση που έχει τίτλο «Ένας μη αντικειμενικός κόσμος» παρουσιάζει 50 έργα της ζωγράφου, εκ των οποίων τα 44 προέρχονται από την παραχώρηση της Εθνικής Πινακοθήκης-Μουσείου Αλέξανδρου Σούτζου, στη Διεύθυνση Πολιτισμού του Δ.Ο.Ε.Π.Α.Π.-ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Δήμου Βόλου τον Δεκέμβριο του 2015, στο πλαίσιο της διαδικασίας εκκαθάρισης της κληρονομιάς της ζωγράφου εκπληρώνοντας ακριβώς την επιθυμία της, όπως αυτή εκφράζεται στην ιδιόγραφή της διαθήκη. Αποτελεί ένα τμήμα από το σύνολο των 200 έργων της δωρεάς της στο ανώτατο εθνικό ίδρυμα τέχνης και προέκυψε η παραχώρηση μετά από αιτήματα συνεχή εκ μέρους μας στη διάρκεια πολλών ετών ώστε να περιέλθει μέρος αυτής στη Δημοτική Συλλογή Βόλου.
Η παρούσα έκθεση του Βόλου αποτελεί ένα σημαντικό γεγονός γιατί είναι η πρώτη έκθεση, μετά το θάνατό της το 1993, αλλά και μετά το 1977 που σταματά η εκθεσιακή της δραστηριότητα, η οποία δίνει αφορμές για συζητήσεις γύρω από τα διεθνή ρεύματα της εποχής που συνειδητά και με ιδιαίτερη τόλμη εκπροσώπησε.
Κόρη της Μελπομένης και του Δημητρίου Γεωργούδη, η Ελένη Ζέρβα, ζώντας στο μεγαλοαστικό οικογενειακό της περιβάλλον είχε κάθε δυνατότητα ώστε παράλληλα με τις γυμνασιακές και τις μουσικές της σπουδές να ταξιδεύει συχνά στην Αθήνα και να διατηρεί μια ουσιαστική επαφή με την πολιτιστική ζωή της πρωτεύουσας. Στη διάρκεια της κατοχής, η οικογένεια μετακόμισε στην Αθήνα και παρά τις απαγορεύσεις είχε την ευκαιρία έκτοτε να αποκτήσει μια αξιόλογη πνευματική καλλιέργεια παρακολουθώντας διαλέξεις και συναναστρεφόμενη προσωπικότητες των γραμμάτων και των τεχνών της εποχής, όπως το ζεύγος Χρήστου και Σέμνης Καρούζου, Άγγελο Προκοπίου, Ευαγ.Παπανούτσο, Κωστή Μεραναίο, Νίκο Αλεξίου, Μανώλη Χατζηδάκη, και τους καλλιτέχνες Τάκη Μάρθα, και Μιχάλη Τόμπρο. Παρακολούθησε ελεύθερα μαθήματα ζωγραφικής στο εργαστήριο του ζωγράφου Κώστα Ηλιάδη ενώ παράλληλα πραγματοποιούσε σειρά ταξιδιών στα πιο σημαντικά κέντρα της Ευρώπης. Μετά από πρώιμους και σύντομους πειραματισμούς στην παραστατική ζωγραφική στα μέσα της δεκαετίας του 50 πέρασε με ταχύτατους ρυθμούς στην αφαίρεση, με αφετηρία τις άπειρες εκφραστικές δυνατότητες του χρώματος και προχώρησε με αλλεπάλληλες αφαιρετικές διαδικασίες στη διατύπωση ανεικονικών συνθέσεων με αρχετυπικές αναφορές έως τις ολιγόχρωμες συνθέσεις με την εσωτερικότητα του χρώματος και τις συμβολικές προεκτάσεις του, της δεκαετίας του 70.
Πρωτοπαρουσιάστηκε στην «Πανελλήνια έκθεση» του 1957 και την επόμενη χρονιά εξέθεσε στο Παρίσι. Ήδη το 1960 η γνωστή τεχνοκριτικός Ελένη Βακαλό την αναφέρει ως «ευχάριστη έκπληξη» μεταξύ των νέων καλλιτεχνών. Έκτοτε θα παρουσιάσει ατομικές εκθέσεις στις γνωστές γκαλερί «Ζυγός», «Νέες Μορφές», Ινστιτούτο Γκαίτε, αλλά και στο εξωτερικό στο Μιλάνο, στη Μπολόνια, στη Βιέννη, Βουκουρέστι, Τύνιδα, Τελ Αβιβ, Ζάγκρεμπ, Σόφια, Νέα Υόρκη, Γενεύη. Θα συμμετέχει σταθερά στις Πανελλήνιες του 1957, 1960, 1963, 1965, 1967, 1969, 1971, 1973, 1975, ενώ παράλληλα εκπροσωπεί την Ελλάδα σε θεσμικές διοργανώσεις στο εξωτερικό, όπως στις διεθνείς εκθέσεις του Παρισιού, στις Μπιενάλε της Αλεξάνδρειας, του Σάο Πάολο, Μπολόνια και στη 35η Μπιενάλε της Βενετίας το 1970, μία από τις λιγοστές Ελληνίδες που είχαν λάβει μέρος στην κορυφαίο καλλιτεχνικό θεσμό έως τότε, όπου εκθέτει τη μνημειακή σειρά έργων της «Κόσμος/Cosmos» που μέρος της παρουσιάζεται στην τωρινή έκθεση.
Γνωστοί τεχνοκριτικοί της εποχής θα ασχοληθούν με το έργο της, τον «πειθαρχημένο» τους χαρακτήρα και την «καθαρή, μονοχρωματική Αφαίρεση», τις «βελούδινες χρωματικές επιφάνειες» στον ημερήσιο και στον ειδικό καλλιτεχνικό τύπο, ενώ οι Ιταλοί τεχνοκριτικοί θα κάνουν λόγο για την «αποσυναρμολόγηση και αποκατάσταση των ιερών εικόνων».
Έργα της ανήκουν στην Εθνική Πινακοθήκη, στην Δημοτική Πινακοθήκη Αθηνών, Δημοτική Πινακοθήκη Ρόδου, Βόλου, Καλαμάτας, στο ΥΠΠΟ, σε ιδιωτικές συλλογές στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Υπήρξε μέλος του Επιμελητηρίου Εικαστικών Τεχνών και του «Καλλιτεχνικού Σωματείου Ελληνίδων».
Παρά τον πρωτοπόρο χαρακτήρα του έργου της δεν συμπεριλαμβάνεται σε εκθέσεις από τα τέλη του 70 και μετά, ούτε σε βιβλιογραφικές αναφορές, όπως γράφει η καθηγήτρια Ιστορίας της τέχνης Χάρις Κανελλοπούλου.
Η Ελένη Ζέρβα ήταν παντρεμένη με τον Δημήτρη Ζέρβα, γιατρό, καθηγητή της Ιατρικής Σχολής Αθηνών και βουλευτή του Κόμματος των Φιλελευθέρων και αργότερα υποψηφίου της Ένωσης Κέντρου, από την Αρκαδία.
Παράλληλα με την έκθεση της Ελένης Ζέρβα θα παρουσιαστεί στον ημιώροφο η έκθεση «Ελένη Ζέρβα & Μαρία Χατζηγάκη, το γένος Γεωργούδη-μια αδελφική συνομιλία περί ζωγραφικής», ένας «διάλογος» και μια συνύπαρξη έργων της Ελένης Ζέρβα με έργα της επίσης ζωγράφου νεότερης αδελφής της Μαρίας Χατζηγάκη προερχόμενα από τη Δημοτική Συλλογή και με την προσφορά συγγενών τους. Η Μαρία Χατζηγάκη που γεννήθηκε στο Βόλο το 1926, κινήθηκε επίσης σε ανάλογους δρόμους δημιουργίας στο χώρο του αφηρημένου εξπρεσιονισμού με πολλές εναλλαγές στο προσωπικό της ύφος. Εμφανίστηκε επίσης στην Πανελλήνια του 1957 και έζησε μεταξύ Πηλίου, Αθήνας, Εύβοιας και Τρικάλων. Η πρώτη της έκθεση έγινε το 1955 στην γκαλερί Πέιν στο Κολωνάκι, ενώ συνεργάστηκε εκτενώς με την γκαλερί «Νέες Μορφές». Τελευταία εν ζωή έκθεση στο Γαλλικό Ινστιτούτο το 1987. Ατομικά ή ομαδικά έχει εκθέσει έργα της περίπου 100 φορές μεταξύ 1955 και 1987 στην Ελλάδα, Αμερική, Ισραήλ, Γαλλία, Ισπανία, Ιταλία, Ισπανία, Καναδά, Τουρκία, Μ. Βρετανία, Σερβία κ.α., ενώ με το έργο της ασχολήθηκαν πολλοί γνωστοί τεχνοκριτικοί. Παντρεμένη με τον δικηγόρο, φιλότεχνο και συγγραφέα Παναγιώτη Χατζηγάκη, πέθανε στην Αθήνα το 2004. Μεγάλο σύνολο έργων της δώρησε ο σύζυγός της στην Ακαδημία Αθηνών.
Οι εκθέσεις διοργανώνονται από τη Διεύθυνση Πολιτισμού του ΔΟΕΠΑΠ-ΔΗΠΕΘΕ Δήμου Βόλου και εντάσσονται στην «τριλογία» των εκθέσεων «Δια της γυναικός πηγάζει τα κρείττω» που θα εγκαινιαστούν μαζί στις 24/6/2022 και θα συνλειτουργούν σε διαφορετικούς ορόφους του Κέντρου Τέχνης Τζιόρτζιο ντε Κίρικο, την επιμέλεια των οποίων έχει η Χρύσα Δραντάκη, Προϊσταμένη της Διεύθυνσης Πολιτισμού, Δρ Κοινωνιολογίας Τέχνης.
Τη βραδιά των εγκαινίων οι μουσικοί του Δημοτικού Ωδείου Κάτια Τζουμάκη, πιάνο και Άντζεά Μπατίστα, βιολί, θα ερμηνεύσουν κομάτια σύγχρονης μουσικής.
Για την πραγματοποίηση των εκθέσεων εκφράζουμε τις ευχαριστίες στη Βιβλιοθήκη της Εθνικής Πινακοθήκης –Μουσείου Αλεξάνδρου Σούτζου, στη Βιβλιοθήκη της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών, όπου η Ελένη Ζέρβα χάρισε την προσωπική της βιβλιοθήκη αποτελούμενη από 1.224 τόμους. Επίσης στους συγγενείς Κατερίνα Παπαγεωργίου-Bellasi, Λένα Κλημεντοπούλου, Κλεοπάτρα Τσιρίκου, Νέλλο Στ. Γεωργούδη, Ρίτα Γεωργούδη, που συνέβαλαν με πολύτιμες πληροφορίες, έργα και αρχειακό υλικό στην έκθεση των δύο ζωγράφων, καθώς και σε μέλη του Εργαστηρίου «Ταξίδια με [την] Τέχνη» του Ιδρύματος Πολιτισμού Ν.& Ε. Πορφυρογένη της Αγριάς Βόλου για την αμέριστη υποστήριξη στην οργάνωση και λειτουργία της έκθεσης.
Οι εκθέσεις θα διαρκέσουν ως τα μέσα Οκτωβρίου.
