e-thessalia 31 Οκτωβρίου 2021
Η δρ Κοινωνιολόγος Τέχνης και προϊσταμένη της Διεύθυνσης Πολιτισμού του ΔΟΕΠΑΠ-ΔΗΠΕΘΕ Δήμου Βόλου κ. Χρύσα Δραντάκη μιλά στη «Θ» για την επανεκκίνηση του πολιτισμού στη χώρα, μετά την περίοδο της καραντίνας, όπου δέχτηκε ισχυρό πλήγμα.
Εξηγεί γιατί η πρωτεύουσα γίνεται πολιτιστικός προορισμός, αλλά και για ποιους λόγους η συγκυρία των επετειακών εκδηλώσεων για τα 200 χρόνια αποτελεί μια ευτυχή συγκυρία και σε τοπικό επίπεδο για την ανάδειξη του πλούτου των δημοτικών συλλογών, ενώ το επόμενο διάστημα αναμένεται το πολιτιστικό απόθεμα του Βόλου να ψηφιοποιηθεί, προκειμένου να διευρυνθούν οι δυνατότητες επικοινωνίας, γνώσης και τουριστικής προσέλκυσης.
Μπορούμε να μιλήσουμε για επανεκκίνηση του πολιτισμού;
Η άνοιξη του 2020 σηματοδότησε μια πρωτόγνωρη εμπειρία, τη δυσκολότερη περίοδο που έχει ζήσει η γενιά μας παγκοσμίως στη σύγχρονη ιστορία, μια ζοφερή πραγματικότητα. Στο συγκρουσιακό και αρνητικό περιβάλλον του καιρού της καραντίνας που διανύσαμε, νιώσαμε τον φόβο και την ανησυχία γι’ αυτό το πρωτόγνωρο που ενέσκηψε, αλλά πολύ γρήγορα νιώσαμε επίσης την ευγνωμοσύνη για την υγεία μας και τη συνθήκη της «ενότητας» πως αυτό συμβαίνει σε όλον τον πλανήτη. Όμως, γρήγορα νιώσαμε και την ανάγκη γι’ αυτή την ησυχία, για σιωπή και μια αίσθηση επαναπροσδιορισμού, για κάθε τι που θεωρείται δεδομένο. Σε αυτό το δυστοπικό περιβάλλον της αποχής και της αντοχής, αλλά και της σταδιακής εξοικείωσης, που η ακατάπαυστη μηχανή του χρόνου έκανε παύση, κληθήκαμε να διαχειριστούμε ένα «κενό», το διάλειμμα ίσως που μερικοί πάντα ζητούσαμε και να το γεμίσουμε δημιουργικά. Ως αντίδοτο προέκυψε η ανάγκη αναστοχασμού, επαναπροσδιορισμού και η συνειδητοποίηση των ευεργετημάτων της νέας τεχνολογίας. Ο αναστοχασμός μάς έκανε να διαπιστώσουμε και τις αξεπέραστες παθογένειες που επικρατούσαν πριν το lockdown, σε πολλούς τομείς, αλλά και στον χώρο του Πολιτισμού, στον οποίο αναφέρομαι. Ήταν απαραίτητη κάποια μορφή επανεκκίνησης. Το στοίχημα στη συνέχεια είναι να επανεφεύρουμε νέες μορφές διάχυσης του πολιτισμού και μια επαναπροσέγγιση της σχέσης με το κοινό και των βαθύτερων απαιτήσεων σε σχέση με τη γνώση, την εσωτερική μας ικανοποίηση και τον ψυχισμό μας.
Ο Πολιτισμός επλήγη, αλλά οι δημιουργοί επέμεναν…
Η πανδημία έχει επηρεάσει τους πάντες. Μας είναι γνωστή η κατάσταση στην οποία περιήλθαν σε παγκόσμια κλίμακα εταιρικοί κολοσσοί με συνέπειες που ακόμη δεν έχουν φανεί ολοκληρωτικά. Και ο τομέας του Πολιτισμού παγκοσμίως υπέστη μια πρωτοφανή καταστροφή με τα μεγαλύτερα πολιτιστικά ιδρύματα να κλείνουν και να αναγκάζονται σε απολύσεις πλήθους εργαζομένων με αποτέλεσμα την ανεργία του συνόλου των καλλιτεχνών και των επαγγελματιών του πολιτιστικού χώρου.
Αλλά ενώ όλα τα μελλοντικά σχέδια ξαφνικά ακυρώθηκαν, ο Πολιτισμός και οι Τέχνες επέμεναν, βρήκαν δικές τους διαδρομές επιβεβαιώνοντας τη δύναμή τους, ίσως πιο πολύ από κάθε άλλη στιγμή του σύγχρονου κόσμου, όπως συνέβη σε όλες τις δραματικές περιόδους της ανθρώπινης ιστορίας.
Η επανεκκίνηση του πολιτισμού στη χώρα μας συνέπεσε με την επετειακή χρονιά του εορτασμού των 200 χρόνων ανεξαρτησίας και τις εκδηλώσεις που ετοιμάστηκαν για τον σκοπό αυτό. Πώς επήλθε στη χώρα μας και ιδιαίτερα στην πρωτεύουσα που φαίνεται να γίνει σημείο αναφοράς του πολιτισμού και σε ευρωπαϊκό επίπεδο;
Ναι φάνηκε, σε πολλά επίπεδα παγκοσμίως, ποικίλα καλλιτεχνικά γεγονότα να επανεκκινούνται και το κοινό με αδηφάγο τρόπο να ανταποκρίνεται.
Προηγήθηκε, όμως, μια πρωτοφανής, χάριν της νέας τεχνολογίας, δημιουργία και προσφορά θεαμάτων, θεατρικών έργων και συναυλιών που παρουσιάστηκαν σε live streaming ή διαδικτυακές συνδέσεις με αίθουσες μεγάλων μουσείων που εισέβαλαν στον προσωπικό χώρο των φιλοτέχνων ενεργώντας θεραπευτικά με την κάλυψη του άπειρου διαθέσιμου χρόνου πολλών και κόρεσαν προς στιγμή την «όρεξη για την τέχνη» και το θέαμα. Είναι σίγουρο, ωστόσο, πως δεν μπορούν να αναπληρώσουν το διά ζώσης βίωμα της καλλιτεχνικής δημιουργίας και την απόλαυσή της.
Για την Ελλάδα, θα έλεγα αρχικά, πως είναι ευτυχής συγκυρία η σύμπτωση με την επετειακή χρονιά του εορτασμού για τα 200 χρόνια Ανεξαρτησίας και τις εκδηλώσεις – εκθέσεις κυρίως που ετοιμάζονταν για τον σκοπό αυτό. Στο πλαίσιο αυτό παρακολουθούμε τακτικά στην τηλεόραση εκπομπές για την ιστορία μας, μέσα από νέα δεδομένα και ερμηνείες των νεότερων ιστορικών, που έγιναν οι καθημερινοί μας φίλοι. Μια ευκαιρία και πάλι, μια αφορμή αναστοχασμού της ιστορίας και της ταυτότητας μας.
Σ’ αυτό το πλαίσιο και η παρουσίαση της εμβληματικής κορυφαίας έκθεσης του Μουσείου Μπενάκη, της οδού Πειραιώς, με τον πλούτο του υλικού που διαθέτει και των συνεργαζόμενων τραπεζών που συνέπραξαν για την πραγματοποίησή της. Μια έκθεση που καλύπτει εκατοντάδες τετραγωνικά χώρου με χιλιάδες αντικείμενα τέχνης, δυστυχώς που τελειώνει σε λίγες μέρες, έκθεση υπόδειγμα μουσειολογικής και ιστορικής παρουσίασης που ετοιμάζονταν 4 χρόνια. Ανάλογες ή με παραπλήσια θέματα και άλλες εκθέσεις Ιδρυμάτων και σε πόλεις της περιφέρειας, αλλά και θεματικές εκθέσεις με σύγχρονους καλλιτέχνες με αναστοχαστικό χαρακτήρα.
Κορυφαίο γεγονός που προηγήθηκε της «επανεκκίνησης» όλων των Μουσείων τον Μάιο, υπήρξε το άνοιγμα της Εθνικής Πινακοθήκης – Μουσείου Αλεξάνδρου Σούτζου, στις 25 Μαρτίου, στο ανανεωμένο κτίριο της λεωφόρου Βασιλίσσης Σοφίας με τη σημαντική επαύξηση των εκθεσιακών χώρων. Το «Σχολείο» μας της νεοελληνικής τέχνης, που παρουσιάζει πυκνά και εντυπωσιακά την πορεία της από τα επαναστατικά χρόνια ώς το σήμερα με έργα σύγχρονων καλλιτεχνών. Απόκτημα για την πρωτεύουσα που μας είχε λείψει τόσα χρόνια και στοίχημα της καθόλα αξιέπαινης και ακαταπόνητης επίτιμης διευθύντριας Μαρίνας Λαμπράκη-Πλάκα των συνδιευθυντών και επιμελητών συνεργατών της που το πέτυχαν παρουσιάζοντας τον πλούτο της νεοελληνικής τέχνης με ανανεωμένες τις συλλογές, 1.200 έργα από το σύνολο των 20.000 και πλέον έργων που υπάρχουν στις αποθήκες της.
Για τους πιο μυημένους στη σύγχρονη δημιουργία το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (ΕΜΣΤ) της λεωφόρου Συγγρού, καθώς και η έκθεση Portals/Πύλη του Ιδρύματος ΝΕΟΝ του μεγαλοσυλλέκτη Δ. Δασκαλόπουλου, που παρουσιάζεται ώς το τέλος του χρόνου στο πρώην Δημόσιο Καπνεργοστάσιο της Λένορμαν ανακαινισμένο με πρωτοβουλία και επιχορήγηση του ΝΕΟΝ για να φιλοξενήσει έργα 59 καλλιτεχνών της διεθνούς σκηνής από 27 χώρες του κόσμου, τοποθετούν την Αθήνα στον χάρτη των γεγονότων σύγχρονης τέχνης. Έμπνευση για την έκθεση αποτέλεσε άρθρο της Ινδής συγγραφέα Arundhati Roy, «ότι η πανδημία είναι μια πύλη, ένα σημείο μετάβασης από έναν κόσμο σε έναν άλλο. Θεωρώντας ότι το ρήγμα που δημιούργησε η πανδημία σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο ανοίγει μια πύλη, μένει σε εμάς να πραγματευτούμε τη μετάβασή μας μέσα από αυτήν».
Οι δύο αυτοί χώροι μαζί με τις ιδιωτικές αίθουσες, τη νέα πραγματικότητα των open workshops καλλιτεχνών και των εναλλακτικών χώρων που φιλοξενούν την καλλιτεχνική δράση συλλογικοτήτων, προσδίδουν έναν κοσμοπολίτικο αέρα και καθιστούν την Αθήνα καλλιτεχνικό προορισμό. Στα ανωτέρω συμβάλλουν τα μέγιστα και οι δράσεις και παραγωγές των κορυφαίων ιδιωτικών πολιτιστικών ιδρυμάτων η «Στέγη» του Ιδρύματος Ωνάση στη λεωφόρο Συγγρού και το ΚΠΣΝ (Κέντρο Πολιτισμού Σταύρος Νιάρχος) με τη Λυρική Σκηνή και την Εναλλακτική Σκηνή, που δεν σταματούν να προσφέρουν, ως σύγχρονοι μαικήνες, θεάματα υψηλής ποιότητας και διεθνούς εμβέλειας.
Γενικά ένα τοπίο θαλερό, που και με τα νέα πολιτιστικά τοπόσημα δίνει τα σημάδια μιας νέας δυναμικής της πρωτεύουσας για να αποτελέσει πόλο έλξης, προορισμό ξεχωριστό και συνδυαστικό του παρελθόντος με το δημιουργικό παρόν. Γεγονός που είχε αρχίσει να διαφαίνεται από την προετοιμασία της φιλοξενίας στην Αθήνα του παγκοσμίως μεγαλύτερου καλλιτεχνικού θεσμού σύγχρονης τέχνης της «Ντοκουμέντα 14» που από την έδρα του στο Κάσσελ της Γερμανίας μεταπήδησε στην Αθήνα για ένα εξάμηνο το 2017. Γεγονότα επίσης που επιβεβαιώνουν τα προσχέδια και μελέτες πολεοδόμων και αρχιτεκτόνων από τα τέλη της δεκαετίας του 80 ακόμη, για τις νέες χαράξεις και τον ρόλο των τριών μεγάλων αξόνων, Βασιλίσσης Σοφίας, Συγγρού και Πειραιώς με το άνοιγμα στο παραλιακό μέτωπο και για τις νέες συγκατοικήσεις και ανακατατάξεις με τον επαναπροσδιορισμό του κέντρου στο αστικό και πολιτισμικό τοπίο της πρωτεύουσας.
Σε τοπικό επίπεδο πώς δηλώνεται η επανεκκίνηση του πολιτισμού; Από το καλοκαίρι φάνηκαν ήδη έντονα τα πρώτα σημάδια…
Θα τολμούσα να πω για τις «ευκαιρίες» που μας έδωσε η καραντίνα να ασχοληθούμε με έργα και δράσεις που θα ήταν ανέφικτες σε κανονική λειτουργία. Με την αλλαγή προτεραιοτήτων και τη διαφορετική χρήση του εργασιακού χρόνου ασχοληθήκαμε στη συνέχεια των αποφάσεων και της βούλησης των πολιτικών ιθυνόντων και προϊσταμένων μας, με βελτιώσεις των χώρων και ανακαινίσεις σχεδόν όλων των κτιρίων της Διεύθυνσης Πολιτισμού. Αρχικά χώροι αποθηκών με συσσωρεμένο υλικό δεκαετιών ανάσαναν και αξιοποιήθηκε καταλλήλως το χρήσιμο υλικό.
Ευτυχής σύμπτωση επίσης η προκήρυξη διαγωνισμών για ένταξη σε εθνικά προγράμματα ψηφιοποίησης του πολιτιστικού αποθέματος, πρόταση που υποβλήθηκε και αναμένεται άμεσα η επίσημη έγκρισή της. Μια πρόταση που περιλαμβάνει το σύνολο των καλλιτεχνικών έργων των δημοτικών συλλογών, του Μουσείου Αλ. Κ. Δάμτσα, της Νέας Ιωνίας και της Μακρινίτσας, των υπαιθρίων γλυπτών, αλλά και το πλούσιο αρχειακό υλικό, εντύπων, καταλόγων των καλλιτεχνικών δράσεων από τα τέλη της δεκαετίας του ’80 ώς σήμερα, βιβλίων και δωρεών, καθώς και το ανεκτίμητο αρχείο από παρτιτούρες ενορχηστρώσεων μουσικών έργων του Δημοτικού Ωδείου και της Φιλαρμονικής, υλικό συλλογών δίσκων και λευκωμάτων πολλών δεκαετιών, που ταξινομείται για να ψηφιοποιηθεί. Αναμένεται επίσης μετά από τριετή αναμονή η οριστικοποίηση του ελέγχου από ειδικές κρατικές υπηρεσίες των σχεδίων αποκατάστασης της οικίας Αδαμόπουλου, επί των οδών Αντωνοπούλου και Τ. Οικονομάκη, μιας αστικής κατοικίας χαρακτηριστικής του αρ ντεκό στυλ του μεσοπολέμου στο εμπορικό κέντρο της πόλης, που θα δοθεί για πολιτιστική χρήση. Τελευταίως προτείνεται για ένταξη σε ειδικό πρόγραμμα επανάχρησης κτιρίων το ακίνητο δίπλα στο Κέντρο Τέχνης Τζιόρτζιο ντε Κίρικο, με συμπληρωματικές αίθουσες του Δημοτικού Ωδείου, των Χορωδιών και πολυμορφικό χώρο εναλλακτικών καλλιτεχνικών δράσεων.
Πέραν της καθημερινής διεκπεραιωτικής εργασίας αυτές οι ασχολίες μάς κρατούν σε εγρήγορση και με αμείωτο το ενδιαφέρον και την ελπίδα και ευχή μαζί για την περαιτέρω ανάδειξη της σύγχρονης πολιτιστικής κληρονομιάς μας σε πραγματικό, αλλά και σε ψηφιακό περιβάλλον που δίνει νέες δυνατότητες επικοινωνίας, γνώσης και ειδικής τουριστικής προσέλκυσης.
Αλλά, εκτός των «ευκαιριών» αυτών που προανέφερα, ήδη από το περσινό καλοκαίρι με το δειλό άνοιγμα δραστηριοτήτων σε άλλες πόλεις, είχαμε επίσης καταθέσει προτάσεις που εγκρίθηκαν από το ΥΠΠΟΑ, αλλά δεν ήταν δυνατόν να υλοποιηθούν. Η φετινή χρονιά, όμως, έδειξε από πολύ νωρίς τη δυναμική της επανεκκίνησης, γιατί ήδη από τον Φεβρουάριο το καλοκαιρινό πρόγραμμα εκδηλώσεων ήταν σχεδόν έτοιμο, τέτοια ήταν η ανυπομονησία και η ετοιμότητα των εταιρειών παραγωγής θεαμάτων να εμφανιστούν το καλοκαίρι! Γεγονός το οποίο ζήσαμε, όχι μόνο με την έγκαιρη διαμόρφωση ενός πυκνού και ποιοτικού προγράμματος, που περιλάμβανε πολλές από τις παραστάσεις του Φεστιβάλ Αθηνών-Επιδαύρου, αλλά και με την ετοιμότητα και ανάγκη του κοινού να παρακολουθήσει αξιόλογες παραστάσεις και συναυλίες. Έτσι στο ριζικά ανακαινισμένο θερινό θέατρο της Ν. Ιωνίας, το κατάμεστο από κόσμο στις περισσότερες από τις εκδηλώσεις με τις αποστάσεις και τις αναλογίες προσέλευσης που έπρεπε να ακολουθηθούν, συνέβη το αναμενόμενο. Επέστρεψε ο παλμός και φιλοθεάμον κοινό έζησε και πάλι τη μέθεξη με τη μουσική και το θέατρο που τόσο είχε λείψει.
Ανάλογα έδειξε και συνεχίζει να δείχνει η προσέλευση και το ενδιαφέρον για την έκθεση «Η ματιά των άλλων – Ξένοι περιηγητές, Φιλέλληνες και Έλληνες ζωγράφοι αποδίδουν στιγμές, μορφές και ήθη από τα χρόνια της Επανάστασης ώς και τα τέλη του 19ου αιώνα», που λειτουργεί από τα μέσα του Ιουλίου στο Κέντρο Τέχνης Τζιόρτζιο ντε Κίρικο για τον εορτασμό της επετειακής χρονιάς «200 χρόνια. 1821-2021», με έργα από το Μουσείο Αλ. Κ. Δάμτσα και σπάνια έργα της Δημοτικής Συλλογής, που πρώτη φορά παρουσιάζονται στο κοινό. Μια έκθεση που μας έδωσε την ευκαιρία να αναδείξουμε ακόμη μια φορά με άλλη αφορμή τον πλούτο των δημοτικών συλλογών και με το παράλληλο εκπαιδευτικό πρόγραμμα και πρόγραμμα ομιλιών να προσελκύσουμε το κοινό. Η έκθεση θα παραταθεί μέχρι τις αρχές Φεβρουαρίου και θα ολοκληρωθεί με ομιλία του ιστορικού και καθηγητή Θάνου Βερέμη.
Επίσης ανάλογο είναι το ενδιαφέρον για τα εργαστήρια ενηλίκων δημιουργικής απασχόλησης, γεγονός που είχε φανεί πολύ έντονα από την αρχή της κρίσης, συνεχίστηκε και επανήλθε δριμύτερο. Μια βαθύτερη ανάγκη προσέγγισης του χώρου των τεχνών, που δίνει πολλές διεξόδους, πρακτικά ή και θεωρητικά, όπως φαίνεται και στην απρόσμενη συμμετοχή στο Εργαστήριο «Ταξίδια με [την] Τέχνη» που αποτελεί πρωτοβουλία του Κοινωφελούς Ιδρύματος Ν. & Ε. Πορφυρογένη και όπως δείχνουν εξίσου οι εκδηλώσεις για την ιστορία, το βιβλίο πολλών φορέων της πόλης.
Η επανεκκίνηση του Πολιτισμού είναι μια από τις παραμέτρους της επιστροφής στη λεγόμενη «κανονικότητα». Αλλά για ποια κανονικότητα μιλάμε; Μήπως θα έπρεπε η δοκιμασία που περνάμε να μας προβληματίσει για τον προσανατολισμό μας σαν άνθρωποι, να ξαναδούμε το καταστροφικό μας αποτύπωμα στον Πλανήτη, τη σχέση μας με τη Φύση, να αφουγκραστούμε την ίδια μας τη ζωή, σε εγρήγορση για ό,τι θίγει τις κοινωνικές και πολιτιστικές αξίες μας;
Φύσει και φανατικά αισιόδοξη πιστεύω πως η «επόμενη μέρα» που είναι μπροστά μας με μια διαφορετική συνειδητοποίηση ελευθερίας θα μας κάνει να νιώσουμε πιο δημιουργικά την ανάσα του Πολιτισμού και της Φύσης.