Η βαθιά οικονομική ύφεση, η συνεπαγόμενη αρνητική εικόνα της Ελλάδας στο εξωτερικό και η νέα μετανάστευση ανέδειξαν τον ρόλο της διασποράς όσον αφορά την αντιμετώπιση και έξοδο από την κρίση. Σειρά ερωτημάτων σχετικά με τη σημασία του ευρύτερου ελληνισμού αναδείχθηκαν στον δημόσιο διάλογο: Με ποιο τρόπο θα μπορούσε η διασπορά να συνεισφέρει στην ανόρθωση της ελληνικής οικονομίας; Ποιος είναι ο κοινωνικός και οικονομικός αντίκτυπος της πρόσφατης μετανάστευσης; Πώς θα μπορέσουμε να ξανακερδίσουμε αυτούς που χάσαμε εξαιτίας της κρίσης και πώς να κινητοποιήσουμε την ευρύτερη διασπορά για να υποστηρίξουμε τους συλλογικούς μας στόχους;
Τέτοιου είδους ερωτήματα σκεφτήκαμε ότι άξιζε να απαντηθούν μέσα από μια συστηματική ερευνητική προσπάθεια. Η προσπάθεια αυτή είναι σήμερα γνωστή ως το Greek Diaspora Project του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης.
Οι δύο κύριοι όσο και αλληλένδετοι στόχοι του Greek Diaspora Project είναι, πρώτον, να εξετάσουμε την ελληνική περίπτωση στο πλαίσιο μιας ευρύτερης συγκριτικής έρευνας για την παγκόσμια διασπορά, επικουρούμενοι από τον ερευνητικό πλούτο του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης· δεύτερον, να παραγάγουμε έρευνα που να έχει καθοριστική επίδραση στον δημόσιο διάλογο στην Ελλάδα και στις κοινότητες της διασποράς όσο και στη διαμόρφωση πολιτικών που αφορούν τη σχέση της ελληνικής διασποράς με την Ελλάδα.
Από την αρχή του προγράμματος αφοσιωθήκαμε σε τρεις τομείς. Πρώτον, στη φυσιογνωμία της νέας μετανάστευσης· δεύτερον, στη μελέτη της σημασίας των δωρεών από τη διασπορά στην παραγωγή δημόσιων και γενικότερα κοινωφελών αγαθών στην Ελλάδα· και, τρίτον, στη δημιουργία ψηφιακού χάρτη που απεικονίζει μεγάλο μέρος των οργανώσεων και ελληνικών κοινοτήτων του εξωτερικού. Σε αυτόν τον χάρτη απεικονίζουμε τις διαφορετικές ελληνικές κοινότητες και οργανώσεις διασποράς (περίπου 6.000), αναδεικνύοντας την κατανομή τους ανά χώρα, προέλευση και δραστηριότητα.
Σύμφωνα με την έρευνά μας, διαφορετικές κοινότητες και διακριτές υποομάδες της διασποράς έχουν η καθεμία τη δική της δυναμική εμπλοκής με την Ελλάδα της κρίσης. Τεχνοκράτες και επιστήμονες της διασποράς επέδειξαν ισχυρή έφεση στο να συμμετάσχουν στον δημόσιο διάλογο, στη διαμόρφωση και υλοποίηση πολιτικών και στην ηγεσία δημόσιων φορέων όπως πανεπιστημίων. Κεφαλαιούχοι της διασποράς έχουν ήδη επενδύσει σημαντικά κεφάλαια σε περιουσιακά στοιχεία της χώρας. Κοινότητες, διασποράς είτε από την ηπειρωτική είτε από τη νησιωτική Ελλάδα, τόνωσαν τοπικές οικονομίες επισκεπτόμενοι τις ιδιαίτερες πατρίδες τους και επενδύοντας στην αναστήλωση πατρογονικών οικιών, πριν και κατά τη διάρκεια της κρίσης. Κορυφαία φιλανθρωπικά ιδρύματα που ιδρύθηκαν κυρίως από τον διεθνοποιημένο εφοπλισμό, συχνά με έδρα και στελέχη στο εξωτερικό, προέβησαν σε εξαιρετικά σημαντικές χορηγίες στον πολιτισμό, στην Παιδεία, στην Υγεία και στην κοινωνική πρόνοια, ακόμη και σε δραστηριότητες στον πυρήνα της κρατικής εξουσίας όπως στην Πυροσβεστική Υπηρεσία και στις Ενοπλες Δυνάμεις. Τέλος, η νέα διασπορά έχει επαναφέρει το θέμα της εξ αποστάσεως ψήφου ως δημοκρατικό δικαίωμα και ως μέσο ενίσχυσης δεσμών των απόδημων Ελλήνων πολιτών με τη χώρα.
Στην επόμενη τριετία του εγχειρήματος, μέσα από συνεργασίες με πανεπιστημιακά ιδρύματα των ΗΠΑ, θα εστιάσουμε στην έρευνα των σχέσεων –γεωπολιτικών, οικονομικών και επιστημονικών– της αμερικανικής κοινότητας με τη σημερινή Ελλάδα. Στοχεύουμε επίσης να επεκτείνουμε τις δημοσκοπήσεις σε άλλες χώρες της Ευρώπης και στην Αυστραλία, αλλά και να καταθέσουμε προτάσεις σχετικές με τις δυναμικές του brain drain και του brain gain.
Την επόμενη τριετία, επιπλέον, θα αξιολογήσουμε ποιες πολιτικές διεθνώς έχουν φέρει τα καλύτερα αποτελέσματα όσον αφορά τη διασύνδεση χωρών προέλευσης με κοινότητες διασποράς – από ένα φάσμα χωρών που συμπεριλαμβάνει το Ισραήλ, την Ιταλία, την Ινδία και την Ιρλανδία. Θα αντιδιαστείλουμε αυτές τις πολιτικές με την ελληνική πραγματικότητα σε τομείς όπως η Παιδεία, η συμβολή τεχνοκρατών στη διοίκηση και η προώθηση της καινοτομίας.
Το πολυδιάστατο αυτό εγχείρημα στηρίζεται από σημαντικούς δωρητές και ιδρύματα από την Ελλάδα, τη Βρετανία και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η γενναιοδωρία τους έχει επιτρέψει σε μια σειρά νέων ερευνητών να ενταχθεί στο πρόγραμμά μας και στην ανάπτυξη συνεργασιών ανά τον κόσμο, αποτελώντας ένα εξαιρετικό παράδειγμα σύμπραξης ανάμεσα στον ιδιωτικό τομέα και την πανεπιστημιακή κοινότητα.
* Ο κ. Οθων Αναστασάκης είναι διευθυντής του South East European Studies at Oxford (SEESOX) του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης και επιστημονικός υπεύθυνος του Greek Diaspora Project.
** Ο κ. Αντώνης Καμάρας είναι συντονιστής χώρας για το Greek Diaspora Project στην Ελλάδα.