"Οι Δράσεις στην Περιοχή της Ουάσιγκτων γιά τη Διατήρηση της Ελληνικής Γλώσσας"
Του Αχιλλέα Γ. Αδαμαντιάδη, ομοτ. καθ. Πυρηνικής Τεχνολογίας και Ενεργειακής Πολιτικής
Παρασκευή, 20-Φεβ-2015
Συμμετέχω μετά χαράς, μαζί με άλλους συναδέλφους, σαν μέλος του Κοινού των Μαγνήτων, και στην εφετεινή εκδήλωση της Ημερίδας UNESCO γιά τη μητρική γλώσσα που σκοπό έχει να τονίσει και να εξάρει τη σημασία της τόσο στην διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς των διαφόρων εθνοτήτων της υφηλίου όσο και στην στήριξη μιά ισχυρής και σφριγηλής ταυτότητας που θεωρείται απ΄την UNESCO σαν απαραίτητο εφόδιο γιά ένα υγιή ψυχισμό και μιά ολοκληρωμένη προσωπικότητα του κάθε ανθρώπου.
Χωρίς να μπώ στα χωράφια της γλωσσολογίας και την ιστορία των γλωσσών, θα θελήσω να αναφερθώ πιό συγκεκριμένα στις προσπάθειες που καταβάλουμε στην Αμερική όσοι παίρνουμε τη γλώσσα στα σοβαρά και είμαστε αποφασισμένοι να αφιερώσουμε χρόνο και προσπάθεια για τη διατήρηση, καλλιέργεια, διάδοση, ακόμα, γιατί όχι, και την απόλαυση της γλώσσας που προέρχεταιαπ΄την σωστή και καλλιεπή χρήση, ιδιαίτερα της ελληνικής γλώσσας, ενός μοναδικού εκφραστικού μέσου που διατηρήθηκε χωρίς διακοπή για περίπου τρεις χιλιάδες χρόνια και που χρησιμοποιήθηκε σαν πρόσφορο μέσο για τη δημιουργία εξαίρετων και παγκόσμια γονίμων δημιουργημάτων γνωστών μέχρι σήμερα,στην ποίηση, δραματουργία, φιλοσοφία και ιστοριογραφία, ακόμα και στις διάφορες πτυχές της επιστήμης και της τεχνολογίας.
Θα αρχίσω τις παρατηρήσεις μου με μερικές διαπιστώσεις που είναι κρίσιμες στην προσπαθειά μας. Οι εκπάτριδες Έλληνες που μεταναστεύουν και ζούν, είτε προσωρινά είτε μόνιμα, στην Αμερική, αλλά και σε άλλες προηγμένες χώρες, γιά πολλά χρόνια αντιμετωπίζουν ένα πολιτιστικό περιβάλλον με προκλητική και ισχυρότατη αφομοιωτική και απορροφητική δύναμη, ιδιαίτερα όταν αγωνίζεται κάποιος να ενταχθεί μέσα στην πρωτόγνωρη γι΄αυτόν κοινωνία και να κάνει μιά επιτυχημένη καριέρα η επαγγελματική και εμπορική διείσδυση. Επί πλέον, λόγω της ανομοιογενούς γεωγραφικής κατανομής των συμπατριωτών του της γενέτειρας, δεν έχει πάντοτε την ευκαιρία να συναντάται με αυτούς και να μιλάει την μητρική του γλώσσα, μιά κατάσταση που επιδεινώνεται όταν συμβαίνει να νυμφευθεί πρόσωπο της χώρας όπου ζεί που δεν έχει τη γνώση ή, συχνά, και τη διάθεση να αποκτήσει αρκετή γνώση της γλώσσας του ή της συζύγου. Σαν αποτέλεσμα αυτών των συνθηκών, συμβαίνει να υπάρχουν πολλοί μετανάστες, ακόμα και με πτυχίο από ανώτατο ίδρυμα της μητρικής πατρίδας τους, που γρήγορα χάνουν την ευχέρεια χρήσης της μητρικής τους γλώσσας και η ομιλία τους γίνεται ένα ακαλαίσθητο μείγμα της μητρικής και της εντόπιας γλώσσας, που, στην περίπτωση που εξετάζω λέγεται, ειρωνικά, greeklish, δηλαδή ένα τελείως άκομψο ανακάτεμα ελληνικής και αγγλικής. Αλλά και τα ελληνικά τους βρίθουν από γραμματικά και συντακτικά λάθη και το λεξιλόγιό τους είναι ή πτωχό ή λανθασμένο. Το φαινόμενο αυτό οξύνεται και από ένα συχνά έντονο αίσθημα μειονεξίας που διακατέχει όχι μόνο αμόρφωτους αλλά και ακόμα και μορφωμένους ανθρώπους με αξιόλογα πτυχία. Η κυριαρχία και ραγδαία εξέλιξη των τεχνολογικών μεθόδων και μέσων στον αιώνα μας,η οικονομική άνθηση και οι ευκαιρίες γιά πρόοδο και ευημερία, συνδυασμένα με άγνοια των ατόμων αυτών των πολύ σημαντικών συμβολών του ελληνικού πολιτισμού ακόμα και σ’ αυτούς τους τομείς,τούς οδηγεί να πιστεύουν ενδόμυχα, αν όχι φανερά, πως ό,τι έχει αξία σήμερα προέρχεται απ΄το Δυτικό πολιτισμό και όχι απ΄την Ελλάδα και επομένως προτεραιότητα έχει η μίμηση σε όλα ακόμα και στη γλώσσα. Η αθρόα, και συχνά αδικαιολόγητη, εισαγωγή ξένων, κυρίως αγγλικών, λέξεων στην ομιλία και τα γραπτά είναι φαινόμενο αυξανόμενο και ανησυχητικό ακόμα και στον τύπο και τα τηλεοπτικά προγράμματα της Ελλάδας. Δάνειες λέξεις μπορεί να δικαιολογούνται πολλές φορές διότι οι έννοιες έχουν εισαχθεί και καθιερωθεί στη χρήση μέσα σε μιά άλλη χώρα και δεν υπάρχει καλή μετάφραση στα ελληνικά (το πάνελ, το ντημπέητ,τα σπρέντ των ομολόγων, και άλλα) αλλά αυτό δεν μπορεί να είναι ανεκτό όταν υπάρχει μιά καλή λέξη στην ελληνική (παραδείγματα είναι «ο υπολογιστής», το «διαδίκτυο», «η ιστοσελίδα», «ο εκτυπωτής» και πολλά άλλα).
Το φαινόμενο, όσο και να μας φαίνεται ενοχλητικό ή απαράδεκτο, είναι αναμενόμενο, ιδιαίτερα όταν πρόκειται γιά αγγλόφωνες χώρες — παρατηρείται ακόμα και σε μειονότητες με ισχυρές και πολύ διαδεδομένες γλώσσες όπως η γαλλική, ιταλική, και γερμανική. Έχει διατυπωθεί η άποψη πωςαπ΄τις 6.000 περίπου γλώσσες και διαλέκτους που υπολογίζει η UNESCOότιομιλούνται σήμερα στον κόσμο, πολλές θα εκλείψουν μέσα στα επόμενα 100 χρόνια και θα παραμείνουν, σύμφωνα με μιά άποψη, ίσως πέντε ή έξι που είναι κυρίαρχες και μιλούνται από μεγάλους πληθυσμούς (αγγλική, ισπανική, κινεζική, ινδουιστική, αραβική και ίσως μερικές ακόμα). Συμφωνούν όμως όλοι πως μιά τέτοια μαζική έκλειψη γλωσσών θα είναι μιά μεγάλη απώλεια πολιτιστικής αξίας που θα καταλήξει σε ένα πολιτισμικά φτωχότερο κόσμο – αυτό το απευχόμαστε ανένδοτα. Δεν ξέρω αν η παραπάνω πρόβλεψη έχει βάση, γνωρίζω όμως πως όσοι την απορρίπτουμε μπορούμε και πρέπει να αντισταθούμε όχι μόνο με άκαρπα ευχολόγια αλλά με ενέργειες συγκεκριμένες και πρακτικές όπως αυτές που θα προσπαθήσω να απαριθμήσω στα παρακάτω.
Δεν διανοούμαι ούτε προς στιγμή να απαξιώσω την μεγάλη χρησιμότητα και σπουδαιότητα της αγγλικής γλώσσας ή και άλλων ξένων γλωσσών που έπαιξαν και παίζουν ένα μεγάλο ρόλο στην διεθνή κονίστρα, τοσο στις επιστημονικές και τεχνολογικές εξελίξεις, όσο και στην επικοινωνία και το εμπόριο αλλά ακόμα και στις τέχνες και τον πολιτισμό. Η τέλεια γνώση της γλώσσας του τόπου όπου ζούμε και εργαζόμαστε, ιδιαίτερα γιά όσους από μάς είναι και ακαδημαΐκοί δάσκαλοι, είναι απαραίτητη προüπόθεση γιά επαγγελματική καταξίωσης και πρόοδο αλλά και για την καθημερινή επικοινωνία που έχει διαίτερη σημασία γιά ανθρώπους που προέρχονται απ΄τον ελληνικό πολιτισμό που ανέδειξε το λόγο σαν πρωτεύον εργαλείο γιά επικοινωνία, τη διατύπωση υψηλών εννοιών την κοινωνική αναστροφή και την πολιτικη δράση και έκφραση. Αν ενίοτε εναντιωνόμαστε στην μονοκρατορία της αγγλικής ας θυμόμαστε πως υπήρξε εποχή πολλών αιώνων (χιλιετιών;) όταν ήταν η ελληνική η lingua franca, η γλωσσική μονοκρατορία στον κόσμο και πως οι ευρωπαΐκές γλώσσες έχουν δανειστεί πάμπολλες λέξεις όχι μόνο στην ιατρική, τη φυσική και τα μαθηματικά αλλά και στην καθημερινή ομιλία. Είναι λοιπόν απόλυτα θεμιτό να κάνουμε και εμείς το ίδιο αλλά με διάκριση, όταν παρουσιάζεται η ανάγκη.
Με τις παραπάνω βάσεις, μιά ομάδα προσώπων της περιοχής της Ουάσιγκτων των ΗΠΑ, σκέφτηκαν, προς το τέλος του 2012,να πάρουν την πρωτοβουλία να δημιουργήσουν ένα «Κύκλο της Ελληνικής Γλώσσας» (ο Κύκλος) με κύριο σκοπό να δημιουργούν και να δίνουν την ευκαιρία στους ενδιαφερομένους να μιλούν, και να βελτιώνουν τη χρήση της ελληνικής γλώσσας με συζητήσεις πάνω σε διάφορα θέματα,με αποκλειστική χρήση της ελληνικής, δηλαδή χωρίς τις προσμίξεις αγγλικών λέξεων και φράσεων που,όπως προελέχθη, είναι φαινόμενο, δυστυχώς, πολύ συνηθισμένο.
Οι συναθροίσεις του Κύκλου άρχισαν τον Ιανουάριο του 2013 και συνεχίζονται μέχρι σήμερα με μηνιαίες συγκεντρώσεις στο Ελληνικό Κέντρο που άνοιξε στη περιοχή της Βηθεσδά της πολιτείας του Μαίρυλαντ εδώ και μερικά χρόνια. Οι συναθροίσεις έχουν γίνει ανελλιπώς (με την εξαίρεση δύο ή τριών μηνών του καλοκαιριού) καί έχουν βρεί καλή ανταπόκριση από ένα ικανό αριθμό προσώπων που ενδιαφέρονται γιά την ελληνική γλώσσα — ο αριθμός τους είναι της τάξεως των 120 αν και, ευλόγως, δεν προσέρχονται όλοι σε όλες τις συναθροίσεις.
Η οργάνωση του Κύκλου είναι άτυπη και χαλαρή και εντάσσεται μέσα σε ένα ευρύτερο πρόγραμμα που προωθεί και ακολουθεί ο Πολιτιστικός Σύλλογος «Προμηθέας» που είναι ενεργός σε θέματα κυρίως ελληνικού πολιτισμού και γλώσσας στην περιοχή της Ουάσιγκτων. Ένα από τα μέλη αναλαμβάνει, γιά κάθε συνάθροιση, να γίνει Εισηγητής, δηλαδή, να κάνει μιά σύντομη εισήγηση πάνω σε θέμα της δικής του επιλογής για να δώσει ένα νοητικό ερέθισμα στην ομήγυρη και να διεγείρει την περαιτέρω συζήτηση. Οι εισηγητές δίνουν μιά περίληψη της Εισήγησής τους ή και μιά μικρή βιβλιογραφία για να δώσουν ένα κίνητρο σε όσους θα ήθελαν να κάνουν μιά κάποια προετοιμασία. Γίνεται προσπάθεια να αναλαμβάνουν όλοι εκ περιτροπής ώστε να αισθάνονται ότι όλοι συμβάλλουν ποικιλοτρόπως στην επιτυχημένη προσπάθεια του Κύκλου.Η διεξαγωγή της συζήτησης επαφίεται σε ένα Συντονιστή (ένα από τα μέλη) που φροντίζει η συζήτηση να διεξάγεται με τάξη, κοσμιότητα, λογικά χρονικά πλαίσια, και προσπάθεια γιά τη συμμετοχή όλων, κατά το δυνατόν.Η διάρκεια της Εισήγησης είναι, χωρίς να θεωρείται απαράβατος κανόνας, 15 με 20 λεπτά της ώρας. Οι συναθροίσεις του Κύκλου δεν ακολουθούν ένα καθιερωμένο σχήμα με μιά ομιλία και ερωταποκρίσεις διότι ο σκοπός του δεν ειναι η μετάδοση γνώσεων ή συναγωγή συμπερασμάτων αλλά, πολύ απλά, η παροχή ευκαιρίας και κινήτρου γιά διαλογική συζήτηση στη ελληνική γλώσσα. Φυσικά, γιά την εκπλήρωση του σκοπού μας, η συζήτησηπρέπει να διεξάγεται σε υψηλό επίπεδο ώστε να επωφελούνται όλοι απ΄αυτήν γιά τη διόρθωση γραμματικών και συντακτικών λαθών στη χρήση της γλώσσας, τον εμπλουτισμό του λεξιλογίου και,γενικά, γιά τη βελτίωση του πολυτίμου αυτού εκφραστικού εργαλείου. Με τον τρόπο αυτό, η κύρια πρόκληση του Κύκλου είναι η χρήση της ελληνικής με ακρίβεια, σαφήνεια, ενάργεια, καλλιλογία, και γλαφυρότητα.
Η θεματολογία του Κύκλου είναι τελείως ελεύθερη και στην διάθεση του Εισηγητή. Έχουμε διαλέξει ώς τώρα θέματα απ΄ την ιστορία, λογοτεχνία, επιστήμη, πολιτική, οικονομία, ενέργεια, περιβάλλον, θρησκεία, κοινωνία, διατροφή, υγεία, τουρισμό, και άλλα που τα διαλέγουμε ώστε να έχουν ένα έντονο ενδιαφέρον γιά τα περισσότερα μέλη. Δεν μας αφήνουν αδιάφορους και τα πολιτικά συμβαίνοντα στην Ελλάδα και μάλιστα τα παρακολουθούμε με έντονο ενδιαφέρον(σαν παραδείγματα: η εισήγηση και συνακόλουθη συζήτηση του Δεκεμβρίου 2014 αναφέρονταν στους παράγοντες που παρεμποδίζουν την ανάκαμψη της ελληνικής οικονομίας και η συνάθροιση του Φεβρουαρίου 2015 θα είναι αφιερωμένη στις εξελίξεις στην ανώτατη ελληνική παιδεία – και οι δύο εισηγήσεις από μέλη που είναι πολύ καλοί γνώστες του αντιστοίχου αντικειμένου).
Ποιά υπήρξαν τα αποτελέσματα και τα συμπεράσματα της πρωτοβουλίας του Κύκλου; Θα τα συνοψίσω στις παρακάτω γραμμές:
Η δημιουργία του Κύκλου έγινε δεκτή με ενθουσιασμό και ο κατάλογος των μελών αριθμεί τώρα περίπου 120 μέλη. Η συμμετοχή εκτείνεται και πέρα απ΄την περιοχή μας με ζωντανή παρουσία μέσω του λογισμικού Skype. Επίσης, στον κατάλογοτουΚύκλου περιλαμβάνονται και μέληδιαμένοντα στην Ελλάδα που δείχνουν το ζωντανό ενδιαφέρον τους με αποκρίσεις και σχόλια στις εισηγήσεις και μας στέλνουν τις απόψεις τους με ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, που τις μεταφέρουμε στα άλλα μέλη –έτσι, η εμβέλεια του Κύκλου επεκτείνεται.
Διαπιστώσαμε μιά μεγαλύτερη ετοιμότητα στα μέλη να μιλήσουν ελληνικά με τρόπο συγκροτημένο, με θάρρος ενώπιον του ακροατηρίου, και με διάθεση να δεχθούν διορθώσεις, που είναι ο μόνος τρόπος να επιτύχουμε βελτίωση.
Έχουμε μεταξύ μας μεγαλύτερες απαιτήσεις απ΄την ποιότητα της ελληνικής γλώσσας των μελών και δεν συμβιβαζόμαστε με μιά παραδοχή που θα έδινε την ευκαιρία γιά σαρκαστικά σχόλια ενός νέου Καβάφη που, γράφοντας για τους ελληνικούς πληθυσμούς της Βόρειας Αφρικής (ένας Αλεξανδρινός Έλληνας ο ίδιος), έγραψε σε ένα ποίημά του «.. απαίσια τα ελληνικά των, οι άθλιοι.» Όχι, δεν ανήκουμε σ’ αυτήν την κατηγορία!
Συμφωνήσαμε πως θα πρέπει να προσελκύσουμε νέους ανθρώπους και μάλιστα εκείνους που είναι γεννημένοι στην Αμερική. Διαπιστώσαμε πως πολλοί απ΄αυτούς διακατέχονται από ένα δισταγμό να προσέλθουν και, όταν προσέρχονται, να μιλήσουν γιατί δεν έχουν αρκετή αυτοπεποίθηση στα ελληνικά τους. Μολονότι είχαμε τη συμμετοχή ενός ικανού αριθμού απ’ αυτούς στις συναθροίσεις μας και μάλιστα σαν εισηγητές/τριες, οφείλουμε να δείξουμε μεγαλύτερη ανοχή σε λεκτικές ατέλειες και λάθη ή ακόμα και στην κάποια ανάμιξη με την αγγλική, όταν αυτή γίνεται αναγκαία γι’αυτούς. Είναι αυτό μιά ισχυρή πρόκληση ιδίως γιά όσους επιθυμούν ναιδούν και την νέα γενιά να προοδεύει και να νοιώθει άνετα στη χρήση της ελληνικής. Ένα δυνατό επιχείρημα στην προσπάθεια αυτή είναι πως η γνώση της ελληνικής θα τους βοηθήσει και στην εκφραστική ικανότητα που έχουν, ή που πρέπει να έχουν, και στη δική τους ζωή στις ΗΠΑ εφ΄όσον τόσες λέξεις στις επιστήμες ακόμα και στην καθημερινή ζωή έχουν τη ρίζα τους στην ελληνική. Λέγεται, μάλιστα, πως ο γνωστός απ΄την περίφημη εταιρία Microsoft και τα γνωστά σε όλους Windows, απαιτεί τα στελέχη του να παίρνουν μαθήματα ελληνικής διότι αυτό τους βοηθά στη δόμηση σωστής και ρωμαλέας σκέψης!
Συμπερασματικά, πιστεύουμε πως ο Κύκλος ανταποκρίθηκε σε μιά βαθειά ανάγκη, πάνω απ’ όλα γιά τη διατήρηση της ελληνικής μας πολιτιστικής ταυτότητας και αυτογνωσίας, αλλά και στην επιθυμία για χαρά και απόλαυση απ’ τη χρήση της ελληνικής στην επικοινωνία ιδεών, αισθημάτων, απόψεων και προτάσεων – σε μιά γλώσσα που κρατήθηκε ζωντανή γιά τρείς χιλιάδες χρόνια και που συνεχίζει μέχρι σήμερα να προσφέρει το όνομα της Ευρωπαïκής Ένωσης και το νοηματικό πλαίσιο και λεξιλόγιο σε όλες σχεδόν τις επιστήμες.
Θα συνεχίσουμε την προσπάθεια με αυξημένο ζήλο και θα εντείνουμε τις επαφές μας και με άλλους παρόμοιους πολιτιστικούς συλλόγους μέσα σ’ ολόκληρη την Αμερική. Ας αναφέρω επιλεκτικά μόνο, τον σύλλογο «Ελληνικός Σύνδεσμος» (Hellenic Link) της περιοχής Νέας Υόρκης, το Σύλλογο «Παιδεία» της Βιργινίας και τους συλλόγουςελληνικού πολιτισμού της βόρειας Καλιφόρνιας με τους οποίους έχουμε ήδη κάνει επαφή και διατηρούμε στενή επαφή και συνεργασία. Οι φίλοι μας της Καλιφόρνιας έχουν εκφράσει το ενδιαφέρον και την πρόθεση να πάρουν μιά πρωτοβουλία παρόμοια με τον Κύκλο στην περιοχή του Αγίου Φραγκίσκου γιά την οποία θα συνεργασθούμε προθύμως. Ιδού η Ρόδος, ιδού και το πήδημα.