Του
Αχιλλέα Παπαρσένου*
Βιβλίο: Ιστορώντας τη Ρότα του Λιμένα Βόλου
Συγγραφέας: Μαρία Σπανού
Έκδ. Οργανισμός Λιμένος Βολου Α.Ε., 2025, σελ. 439
Ο Οργανισμός Λιμένος Βόλου έκανε μια σοφή επιλογή αναθέτοντας τη συγγραφή της πορείας του βολιώτικου λιμανιού στη Μαρία Σπανού, που έχει διακριθεί στην ιστορική έρευνα έχοντας εντρυφήσει σε σημαντικά γεγονότα και πρόσωπα, που σημάδεψαν την τοπική ιστορία και κοινωνία. Υπόδειγμα μιας εξονυχιστικής έρευνας που διήρκεσε πάνω από τέσσερα χρόνια, είναι ο εντυπωσιακός, ογκώδης, καλαίσθητος τόμος για το λιμάνι του Βόλου, όπου σε έξι κεφάλαια αποτυπώνεται η διαδρομή του από τις αρχές του 19ου έως τα τέλη του 20ού αιώνα. Όπως γράφει στην εισαγωγή ο διευθύνων σύμβουλος του ΟΛΒ Σωκράτης Αναγνώστου η διαδρομή αυτή είναι «απόλυτα ενταγμένη στο ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο της εποχής, που ακολουθεί την ιστορική τροχιά της πόλης του Βόλου και κατέχει κομβική θέση είτε στην ατομική είτε στη συλλογική μας μνήμη».
Αφορμή για την εκπόνηση της μελέτης στάθηκε η αναδίφηση της συγγραφέως στο Διπλωματικό Ιστορικό Αρχείο του Υπουργείου Εξωτερικών και συγκεκριμένα σε ανέκδοτες εκθέσεις των διπλωματών που υπηρέτησαν στο Υποπροξενείο Βόλου, που λειτούργησε από το 1834 έως το 1881 (από την έρευνά της στα διπλωματικά αρχεία για την Επανάσταση στη Θεσσαλία το 1878 με το βλέμμα των προξένων προέκυψε το βιβλίο της «Ιστορικά Ημιτόνια»). Αυτό το υλικό συμπληρώθηκε από το πολύτιμο αρχείο του Λιμενικού Ταμείου Βόλου από την αρχή της σύστασής του (1883), έως ότου παρέδωσε τα σκήπτρα του στον Οργανισμό Λιμένος Βόλου (2001).
Στις πηγές αυτές προστέθηκαν δημοσιεύματα του τοπικού και αθηναϊκού Τύπου και πλούσια βιβλιογραφία για να συνθέσουν το ψηφιδωτό ενός από τα στρατηγικά λιμάνια της χώρας. Πλήθος φωτογραφιών, ζωγραφικοί πίνακες, στατιστικές εμπορικής και ναυτιλιακής κίνησης, περιγραφές διπλωματών, περιηγητών και λογοτεχνών ζωντανεύουν την ανάπτυξη της πόλης και του πολύβουου λιμανιού της, που πέρασε από πολλά κύματα.
«Δεν ήταν λίγες οι φορές που το ίδιο το αρχειακό υλικό εξομολογούνταν λεπτομέρειες και μυστικά, τις ρήξεις, τις ανατροπές, που προέκυπταν ως επακόλουθα μετά από ακραία φυσικά φαινόμενα, πολέμους, πολιτικές επιλογές, που οδηγούσαν συχνά σε πόλωση και κρίσεις. Για να επιτευχθεί μια πιο σφαιρική παρουσίαση της διαχρονίας του λιμένα δόθηκε το πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό πλαίσιο σε εθνικό και τοπικό επίπεδο. Έτσι η έρευνα αποτέλεσε μια πολύτιμη αφορμή για μια γοητευτική περιπλάνηση στην κοινωνική και οικονομική ιστορία του τόπου μας. Ο Βόλος σημαίνει λιμάνι και το αντίστροφο».
Με τη Μαγνησία να καταγράφει διαρκή ανθρώπινη παρουσία από τους προϊστορικούς χρόνους μέχρι σήμερα, το λιμάνι διατήρησε τη σημασία του σε όλες τις ιστορικές περιόδους έως τη μακρά οθωμανική κυριαρχία, με τη λιμενική λειτουργία και το εμπόριο να αποτελούν βασική προϋπόθεση της ίδρυσης της νέας πόλης, όταν μετά το 1830 αξιοποιήθηκαν οι ευκαιρίες του Τανζιμάτ και τα φυσικά πλεονεκτήματά της σε συνδυασμό με σειρά γεωπολιτικών γεγονότων.
Στην εποχή της Βιομηχανικής Επανάστασης (19ος αιώνας) το λιμάνι με την προνομιακή γεωγραφική θέση ως πύλη επικοινωνίας με το Αιγαίο, τη Μαύρη Θάλασσα και την Ανατολική Μεσόγειο εντάσσεται δυναμικά στο κάδρο της ελληνικής ναυτιλιακής παρουσίας διαδραματίζοντας καίριο ρόλο στο εξαγωγικό εμπόριο όχι μόνο της Μαγνησίας, αλλά και του θεσσαλικού κάμπου. Μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλίας και την ενσωμάτωσή της στο ελληνικό κράτος (1881) στα απαραίτητα έργα υποδομής περιλαμβάνονται τα λιμενικά έργα, στην κατασκευή των οποίων εμπλέκονται γνωστοί Έλληνες και ξένοι μηχανικοί.
Με τη λήξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, το λιμάνι του Βόλου αποτελεί ένα από τα εξαγωγικά κέντρα της χώρας, ενώ ουσιαστική είναι η συμβολή των προσφύγων στη ναυπηγική δραστηριότητα. Μετά την ανάκαμψη του Μεσοπολέμου, αρχίζει η διαμόρφωση του παραλιακού μετώπου με την προβλήτα ως χώρο αναψυχής, που «δημιούργησε έναν από τους ομορφότερους περιπάτους της Ελλάδος», αλλά ακολουθούν τα τραγικά γεγονότα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, όταν δεινοπαθεί και το λιμάνι από τους βομβαρδισμούς και τα ναυάγια. Πριν όμως η πόλη προλάβει να επουλώσει τα τραύματά της, στην περίοδο 1954-1957 δοκιμάζεται ανεπανόρθωτα από σφοδρούς σεισμούς και πλημμύρες, που κατέστρεψαν το φυσικό και αστικό τοπίο, καθιστώντας αναγκαίο τον ανασχεδιασμό του λιμανιού.
Το τελευταίο κεφάλαιο καλύπτει την περίοδο μετά το 1975, όταν ο Βόλος βρίσκεται σε πλεονεκτική θέση λόγω της βιομηχανικής του παράδοσης. Το φιλόδοξο σχέδιο για την ανάδειξή του σε διαμετακομιστικό κέντρο μεταξύ Ευρώπης και Μέσης Ανατολής αποδείχθηκε όμως ένας «δύσβατος δρόμος». Ο αγώνας εκσυγχρονισμού των λιμενικών υποδομών ώστε να αξιοποιηθεί μια σειρά συγκριτικών πλεονεκτημάτων απέναντι στην πρόκληση της ανταγωνιστικότητας, οι προσδοκίες και οι χαμένες ευκαιρίες, το στοίχημα της κρουαζιέρας, το ζήτημα της σύνδεσης με οδικά και σιδηροδρομικά δίκτυα μεταφορών και οι κινητοποιήσεις για την προστασία του Παγασητικού Κόλπου περιγράφονται μέχρι το 2001.
Με την ιδιωτικοποίηση του λιμανιού προ των πυλών, οι πάντες αγρυπνούν για το μέλλον του ως μοχλό εμπορικής και τουριστικής ανάπτυξης. «Τα μεγάλα αναπτυξιακά προγράμματα και τα έργα που ταυτίζονται με το λιμάνι και με την πόλη είναι πολλά. Το στοίχημα είναι με ποιον τρόπο το λιμάνι θα καταφέρει να ακολουθήσει ρότα αντάξια της ιστορικής και πολυκύμαντης διαδρομής του. Από δω και πέρα ανοίγεται ένα καινούργιο, άγνωστο ταξίδι. Είθε να έχει ούριο άνεμο», καταλήγει η συγγραφέας.
*Ο Αχιλλέας Παπαρσένος διετέλεσε πρόεδρος του «Κοινού των Μαγνήτων», του παγκόσμιου σωματείου αποδήμων Μαγνήτων.
Η βιβλιοκριτική δημοσιεύτηκε στην εφ. ΘΕΣΣΑΛΙΑ την 21.9.2025 και στην εφ. ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ την 19.10.2025